انتخابات همیشه پیش از آن‌که در صندوق‌های رأی شکل بگیرد، در ذهن و زبان مردم آغاز می‌شود. نامزدهای احتمالی ۱۴۰۰ خیلی زود وارد گفت‌وگوهای آنلاین شدند؛ جایی که هر جمله، هر وعده و حتی هر شایعه می‌تواند موجی از واکنش‌ها را برانگیزد. شبکه‌های اجتماعی به میدان اصلی تبدیل شده‌اند؛ جایی که محبوبیت سنجیده می‌شود، اعتماد به چالش کشیده می‌شود و روایت‌ها ساخته و بازنشر می‌شوند. در این پروژه سراغ داده‌ها رفتیم تا ببینیم مردم چه می‌گویند، چه دغدغه‌هایی دارند و تصویر نامزدهای احتمالی چگونه در افکار عمومی ترسیم می‌شود.

نکته مهم: این گزارش پیش از آغاز ثبت‌نام بود و نامزدهای ذکرشده نامزدهای احتمالی بودند.

مقایسه آمار هر نامزد احتمالی

انتخابات هنوز آغاز نشده بود، اما نامزدهای احتمالی ۱۴۰۰ مدت‌ها قبل در شبکه‌های اجتماعی به موضوع اصلی گفت‌وگو تبدیل شدند. در بازه بررسی‌شده هزاران محتوا در توییتر، تلگرام و اینستاگرام درباره آن‌ها منتشر شد. تنها در توییتر بیش از ۱۶ هزار توییت ثبت شد که نشان می‌داد افکار عمومی از همان ابتدا نسبت به چهره‌های سیاسی حساس و فعال بوده است.

در میان نامزدها، محمدباقر قالیباف، سید ابراهیم رییسی و محمود احمدی‌نژاد و بیشترین سهم محتوا را به خود اختصاص دادند. گفت‌وگوها درباره ظریف بیشتر در رسانه‌های خبری بازتاب داشت، در حالی که قالیباف بیش از همه در توییتر موضوع بحث بود. در مقابل، برخی چهره‌ها حضور بسیار کم‌رنگی داشتند و تنها شش نفر از میان دوازده نامزد احتمالی توانستند در هر چهار پلتفرم اصلی یعنی توییتر، تلگرام، اینستاگرام و رسانه‌ها بازتاب معناداری داشته باشند.

بررسی احساسات مردم نیز تصویری متضاد به دست می‌دهد. بیشترین محتوای منفی درباره قالیباف منتشر شد و در مقابل، حسین دهقان بیشترین محتوای مثبت را به خود اختصاص داد. این داده‌ها نشان می‌دهد که میزان دیده‌شدن یا جایگاه سیاسی الزاماً به معنای تصویر مثبت در افکار عمومی آنلاین نیست و گاهی شهرت بیشتر به معنای نقد گسترده‌تر است.

در نهایت مقایسه میان نامزدها تصویر روشنی به دست می‌دهد: برخی چهره‌ها مانند ظریف و قالیباف در مرکز توجه قرار داشتند، در حالی که دیگران تقریباً در حاشیه باقی ماندند. این شکاف در حجم محتوا و نوع واکنش‌ها نشان می‌دهد افکار عمومی آنلاین می‌تواند خیلی زودتر از آغاز رسمی رقابت‌ها، صحنه سیاسی را قطبی کند. روایت شبکه‌های اجتماعی آشکار می‌سازد که انتخابات نه فقط در صندوق‌های رأی، بلکه پیش‌تر در ذهن و زبان کاربران رقم می‌خورد.

رئیسی پیش از ثبت‌نام

همان‌طور که گفته شد این گزارش برای بررسی نامزدهای احتمالی بود و هنگام انتشار گزارش ثبت‌نام آغاز نشده بود. به همین دلیل نام محمدجواد ظریف در لیست قرار دارد. برای مرور بهتر گزارش، داد‌های مربوط به ابراهیم رئیسی و محمدجواد ظریف را بررسی می‌کنیم.

ا

براهیم رئیسی یکی از پرحجم‌ترین موضوعات گفت‌وگو در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ بود. در بازه مورد بررسی، بیش از ۴۴۵ هزار توییت درباره او منتشر شد که توسط حدود ۹۲ هزار کاربر نوشته شده بود. این حجم محتوا او را به یکی از چهره‌های اصلی فضای مجازی بدل کرد؛ جایی که هر اظهار نظر یا خبر جدیدی درباره‌اش به سرعت بازتاب پیدا می‌کرد.

تحلیل احساسات نشان می‌دهد واکنش‌ها نسبت به رئیسی تقریباً به دو دسته مساوی تقسیم می‌شد. میزان نظرات مثبت و منفی اختلاف چندانی با هم نداشتند و همین مسئله نشان می‌دهد او هم‌زمان هم طرفداران پرشور داشت و هم مخالفان جدی. این دوگانه، چهره او را به موضوعی دائمی در جدال‌های آنلاین تبدیل کرده بود.

بیشتر توییت‌ها از سوی کاربران عادی منتشر شد. حدود ۴۰۵ هزار توییت توسط کاربرانی با کمتر از ۵ هزار دنبال‌کننده نوشته شد و تنها ۳۹ هزار توییت توسط حساب‌های پرمخاطب منتشر شد. این آمار نشان می‌دهد روایت رئیسی بیشتر در میان مردم عادی جریان داشت و کمتر تحت سلطه چهره‌های سیاسی یا رسانه‌های بزرگ بود.

با وجود حجم بالای محتوا، میزان تعامل همیشه بالا نبود. بیش از ۱۱۱ هزار توییت کمتر از ۱۰۰ لایک دریافت کردند و تنها حدود ۱۴۰۰ توییت توانستند بازنشر گسترده پیدا کنند. این تفاوت نشان می‌دهد که همه محتواها اثرگذار نیستند و تنها بخشی از پیام‌ها توانسته‌اند به روایت‌های شاخص و پرقدرت تبدیل شوند.

الگوی لایک‌ها هم قابل توجه است. بیشترین لایک‌ها مربوط به توییت‌های کاربرانی بود که نگاه انتقادی به جمهوری اسلامی داشتند. این یعنی حتی بحث‌های پیرامون رئیسی نیز گاهی بستری برای بیان اعتراضات گسترده‌تر سیاسی و اجتماعی بود. بنابراین حضور او در شبکه‌های اجتماعی نه فقط یک موضوع انتخاباتی، بلکه میدان برخورد روایت‌های کلان‌تری درباره نظام سیاسی ایران شده بود.

در تلگرام و اینستاگرام نیز نام رئیسی بازتاب گسترده‌ای داشت. کانال‌های خبری و صفحات پرمخاطب او را به عنوان یکی از نامزدهای اصلی انتخابات پوشش دادند. اما همان‌طور که در توییتر دیده شد، در این فضاها هم واکنش‌ها دوگانه بود: روایت‌های حمایتی پررنگ، اما هم‌زمان انتقادها و کنایه‌ها همواره حضوری جدی داشتند.

دربارۀ ظریف

محمدجواد ظریف در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نامزدهای احتمالی مطرح شد. تنها در بازه‌ی بررسی‌شده، او بیش از ۵۸۶ هزار محتوا در چهار بستر بررسی‌شده داشت. در مجموع او چهارمین نامزد احتمالی پرمحتوا بود.

در شبکه‌های اجتماعی هم حضورش چشمگیر بود. در توییتر بیش از ۱۲۳ هزار توییت با ذکر نام او منتشر شد که توسط حدود ۲۴ هزار کاربر نوشته شد. بخش عمده‌ای از این محتوا توسط کاربران عادی تولید شد؛ به‌طوری که بیش از ۷۰٪ از توییت‌ها توسط حساب‌هایی با کمتر از ۵ هزار دنبال‌کننده منتشر شده بود. این نشان می‌دهد گفت‌وگو درباره ظریف بیشتر از دل مردم شکل می‌گرفت تا توسط رسانه‌ها یا حساب‌های سازمان‌یافته.

تحلیل احساسات نشان می‌دهد واکنش‌ها نسبت به ظریف متضاد بود. حدود ۶٪ از محتواها بار منفی داشتند که بیشتر به انتقاد از برجام و سیاست خارجی او برمی‌گشت. در مقابل، ۴٪ از محتواها مثبت بودند و او را به‌عنوان یک دیپلمات کاربلد و گزینه‌ای شایسته برای ریاست‌جمهوری معرفی می‌کردند. باقی محتواها خنثی یا صرفاً خبری بودند.

با وجود حجم بالای محتوا، همه‌ی پیام‌ها تأثیر یکسانی نداشتند. تنها ۵۲ توییت توانستند بیش از ۵۰۰ لایک بگیرند و به روایت‌های پرقدرت تبدیل شوند. سایر محتواها در سطح گفت‌وگوهای روزمره باقی ماندند. این الگو نشان می‌دهد تصویر ظریف در افکار عمومی حاصل انباشت روایت‌های کوچک اما پرشمار بود.

در نهایت، محمدجواد ظریف همان‌طور که بارها در گزارش‌ها آمده، یک نامزد احتمالی باقی ماند و در نهایت ثبت‌نام نکرد.

مواردی که مطالعه کردید بخش کوچکی از یافته‌های این گزارش بود. برای مطالعۀ گزارش کامل می‌توانید گزارش را دانلود کنید. همچنین برای سفارش گزارش مشابه می‌توانید فرم زیر را پر کنید.